استراتژی دریایی یکی از مهم ترین ابعاد استراتژی ملی قدرت های بزرگ به حساب می آید. این مساله اگرچه با تحول ماهوی قدرت در سیاست جهانی، اهمیتی را که آلفرد ماهان در «تاثیر و نفوذ قدرت دریایی در تاریخ» مطرح کرده بود را از دست داده است اما در دو دهه اخیر مجددا به عرصه رقابت ژئوپلیتیک قدرت های بزرگ بازگشته است. در این میان، حوزه ایندوپاسفیک و شکل گیری گروه بندی های جدیدی مانند کواد و آکوس در آن را می توان نقطه عزیمت جدیدی در بازی قدرت های جهانی دانست. در این راستا، این مقاله به این سوال اصلی پرداخته است که حوزه ایندوپاسفیک چه جایگاهی در معادلات ژئوپلیتیک قدرت های دریایی با تاکید بر گروه بندی های کواد و آکوس دارد؟ یافته های این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته نشان دهنده انتقال تدریجی مرکز ثقل اقتصاد و سیاست جهانی از اقیانوس اطلس به اقیانوس هند-آرام است که در پرتو ائتلاف بندی های نظامی و امنیتی جدید به تشدید رقابت و تنش میان قدرت های بزرگ دریایی منجر خواهد شد.

جهان عرصه رقابت و همکاری بازیگران سیاسی-فضایی و کنشگران اقتصادی برای تأمین امنیت، حفظ منافع ملی و بهره گیری از فرصت ها، برای افزایش سطح رفاه و برخورداری از امتیازات است. یکی از مهم ترین عوامل دسترسی به این مهم، سیاست گذاری و به کارگیری قدرت دریایی است. هنر استراتژیست ها برای بهره گیری از دریا، منوط به تدوین راهکارهای هدفمند و طرح های عملیاتی بلندمدت است. استراتژی دریایی، به معنای توانایی یک کشور در استفاده کامل، آزادانه و امن از دریاها برای دستیابی به اهداف ملی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقادانه نظریه های مطرح قدرت دریایی و ارائه تعریفی جدید از استراتژی دریایی است که تمام مؤلفه های تأثیرگذار بر قدرت دریایی را دربرگیرد. این پژوهش از لحاظ هدف، بنیادی و به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده و داده ها و اطلاعات موردنیاز آن نیز به روش کتابخانه ای (کتب، نشریات و اینترنت) گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مؤلفه های اثرگذار در تدوین استراتژی دریایی عبارتند از: اقتصاد دریایی، نیروی دریایی، فرهنگ دریایی، جغرافیا، قوانین و مقررات و همچنین سیاست و دپیلماسی منطقه ای و جهانی که نیاز به مدیریت یکپارچه و هماهنگ در تمامی زمینه ها دارد.

به طور کلی چین در طول تاریخ پیوسته یک امپراتوری قدرتمند محسوب می شده است. در پی انقلاب صنعتی دولت های مدرن غربی قابلیت های نظامی نوینی کسب کردند که آنها را به پیش روی در دریاها قادر می نمود. در میانه قرن نوزدهم کرانه های دریایی چین که برای قرن ها به سبب وسعت اقیانوس ها سبب امنیت خاطر امپراتوری چین از جانب مرزهای جنوبی و جنوب شرقی می شد به حوزه ای برای افزایش آسیب پذیری های چین در برابر قدرت های استعماری غرب تبدیل شد. تا قرن نوزدهم در پی انقلاب صنعتی کسب قدرت دریایی به مشخصه ای برای قدرت های بزرگ تبدیل شده بود. نیروی دریایی انگلستان و دیگر قدرت های استعمارگر غربی نقشی کلیدی در شکست دادن چین در میانه قرن نوزدهم ایفا کرد. به طور کلی در عصر مدرن یک الگوی تاریخی در این زمینه شکل گرفته است که قدرت های بزرگ غالبا قدرت هایی دریایی نیز هستند. این مقاله به تحول در نیروی دریایی چین پرداخته است و این گونه نتیجه گیری می کند که ثروت و گسترش منافع چین در طول بیش از سه دهه گذشته منابع و نیز ضرورت های امنیتی پکن را برای تبدیل شدن به یک قدرت دریایی بسط داده است.

در ایران سال ها قبل از ظهور اسلام توجه به تجارت و قدرت دریایی مورد توجه بوده است. در اسلام هم از همان سال های ابتدایی این اهمیت در زمان حضرت رسول اکرم(ص)و بعد از ایشان با فراز و فرودهایی همراه بوده است. در این تحقیق این روند در قالب نظریه و قاعده فقهی نفی سبیل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. سؤالی که مطرح می شود این است که نقش قدرت دریایی ایرانی- اسلامی مبتنی بر قاعده فقهی نفی سبیل چگونه است؟نتایج به دست آمده نشان دهنده این است که چه در دوره باستان و چه در دوره اسلامی توجه به ظرفیت و قدرت دریایی مطرح بوده که در همین دوران برخی مواقع اهتمام به نفی سبیل و عدم تسلط و برتری بیگانگان در این منطقه جغرافیایی بوده است.روش انجام این تحقیق توصیفی – تحلیلی و از روش کتابخانه ای انجام شده است. در این رابطه تحقیق ها و مقالاتی انجام شده که برتری این تحقیق تلفیق قدرت دریایی ایران و اسلام و تکیه آن بر قاعده فقهی نفی سبیل از قواعد مهم نفی برتری و تسلط غیر مسلمانان بر مسلمانان می-باشد که در دوره بعد از انقلاب اسلامی، همواره مورد تاکید رهبران معظم انقلاب بوده است.

جمهوری اسلامی ایران با داشتن بیش از 2 هزار کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به عنوان یک کشور دریایی در منطقه حضور دارد. برخورداری از نعمت دریا و سواحل مناسب دریایی نقش مهمی در ارتقاء جایگاه دفاعی، امنیتی و توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور در سطح منطقه و بین الملل دارد. میزان اهمیت دریا ها در طول تاریخ متفاوت بوده و با پیشرفت های روزافزون در حوزه ی فناوری و تغییر الگوهای سیاست جهانی دستخوش تغییر شده است. امروزه دریا و قدرت دریایی علاوه بر اهمیت اقتصادی، دارای اهمیت نظامی، سیاسی و ژئوپلیتیکی است و وجود قدرت دریایی از جمله نکات قابل توجه در مباحث ژئوپلیتیکی و راهبردی می باشد. این مسئله تا آنجا اهمیت دارد که بسیاری از نظریه پردازان ژئو پلیتیکی و راهبردی معتقدند بدون وجود دریا و قدرت دریایی هر کشوری به سرعت به نقطه تمایل برای تسلط دیگران تبدیل خواهدشد. توسعه قدرت دریایی کشور علی رغم برخورداری از ظرفیت های بالقوه در آن، همچنان مورد غفلت مسئولین واقع شده است. پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی بوده که محققین قصد دارند با هدف ایجاد بسترهای اقتصاد دفاع و به تبع آن اقتصاد کلان کشور، راهبردهای توسعه قدرت دریایی کشور را ارائه دهند.

لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

دریا مسیر عمده تجارت میان کشورهای جهان است. هرچه این مسیر تجاری پرازدحام تر باشد و محموله های گرانبهاتر از طریق آن جابجا شوند، اهمیت آن آبراه بیشتر بوده و کنترل آن آبراه ارزشمندتر خواهد بود. به عبارتی هرکه بتواند آبراهی با مختصات ذکر شده را تحت تسلط خود در آورد، قدرت بیشتری را به دست خواهد آورد. البته باید به خاطر داشت که یکی از الزامات تسلط بر مسیرهای دریایی، تداوم حضور است و این بدان معنی است که باید شرایطی را مهیا کرد که به واسطه آن بتوان وسعت و زمان حضور دریایی را توسعه بخشید. از ملزومات شناخته شده ایجاد این شرایط، می توان به ایجاد پایگاه های دریایی اشاره کرد. نکته حایز اهمیت در این خصوص آن است که برای آنکه ایجاد پایگاه بر افزایش قدرت دریایی تاثیرگذار باشد، باید علاوه بر معیار نظامی، به معیارهای غیرنظامی قدرت دریایی منجمله معیارهای اقتصادی، فیزیکی، حقوقی، سیاسی، فرهنگی و علمی که به واسطه ایجاد پایگاه دریایی قابل دست یابی هستند نیز توجه شود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن نیز موردی-زمینه ای است و با بررسی نظریه های قدرت دریایی و همچنین مرور داکترین دریایی قرن 21 انگلستان در باب استفاده از ظرفیت های دریا، به معیارهایی دست یافته که تبیین کننده تاثیر ایجاد پایگاه بر افزایش قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران به حساب می آیند.

تراز یابی و مقایسه قدرت نظامی کشورها توسط مؤسسات مختلف بر اساس یک سری مؤلفه های متفاوت به صورت کلی و سالانه در جهان انجام می شود؛ اما با توجه به موقعیت، ظرفیت و سایر موارد و مسائل مربوطه هر کشوری با کشور دیگر متفاوت است. نداشتن مدل بومی برای این مسئله باعث خطای محاسباتی در برآوردها می شود که هدف اصلی این تحقیق دست یابی و ارائه مدل نوین ترازیابی قدرت نظامی دریایی با تأکید بر قدرت نظامی دریایی است و سؤال اصلی تحقیق بر همین اساس طرح گردید که هدف از این پژوهش ارائه مدل نوین ترازیابی قدرت نظامی دریایی است. این پژوهش با نگاه کاربردی - توسعه­ای و با استفاده از مصاحبه، پرسشنامه و با روش پژوهشی آمیخته (کمّی و کیفی) استفاده کرده و بر اساس ادبیات نظری تحقیق و حجم نمونه آماری که بین 70 نفر از جمعیت پاسخ دهندگان بودند، با داده­های جمع آوری شده و تجزیه وتحلیل آن ها، به این نتیجه رسید که قدرت نظامی دریایی شامل دو بعد محسوس و نامحسوس "دریایی" بوده که نهایتاً این ابعاد، مؤلفه ها و شاخص­ها مشتمل بر 2 بعد محسوس و نامحسوس و با 24 مؤلفه که 14 مؤلفه محسوس و 10 مؤلفه نامحسوس و 85 شاخص که با 49 شاخص محسوس و 36 شاخص نامحسوس توسط جامعه نمونه و ارتباط منطقی ایجادشده بین آن ها، با استفاده از نرم افزارهای تحلیلی مورد تائید قرار گرفت.

در ابتدا از سه منظر، ضرورت توسعه ظرفیت دریایی ایران، ظرفیت ساحلی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان را بررسی می کنیم. حرف بسیار درستی است که ملت ها پیروز می شوند وقتی دریاها را باز می کنند و ملت ها مغلوب می شوند وقتی در سواحل دریاها متوقف می شوند. دیدگاه اول این است که وقتی به این گزاره نگاه کردند فورا به ذهن متبادر می شود که تغییرات ژئوپلیتیک و سرنوشت هژمونیک ملت ها را دریاها تعیین می کند.